Γιόγκα και Δυτικός Πολιτισμός

Η λέξη " Γιόγκα " ( Υοgah ) παράγεται από τη σανσκριτική ρίζα Yuj ,που σημαίνει ζεύω, ζευγνύω, ενώνω. Πρόκειται για την ένωση της ψυχής με το Θεό ή οτιδήποτε θεωρείται ανώτερο, με τις υψηλότερες στοιβάδες του Εαυτού και , κατ' επέκταση , την ένωση όλων εκείνων που φαντάζουν αντίθετα μεταξύ τους.

Το παλαιότερο σωζόμενο εγχειρίδιο Γιόγκα είναι η Yoga Sutra. Σ' αυτό ο Πατάντζαλι (Patanjali , 2oς π.Χ. αιώνας) συγκέντρωσε, ταξινόμησε και κωδικοποίησε τις παραδοσιακές τεχνικές της Γιόγκα που υπήρχαν μέχρι τότε.

Μέσα από αυτό το κείμενο ξεπήδησε αυτό που είναι γνωστό ως "οκταπλό μονοπάτι της Γιόγκα" ή "οκταμερής Γιόγκα". Αυτό περιλαμβάνει οκτώ στάδια εξέλιξης με στόχο την απελευθέρωση από τις ψευδαισθήσεις και προσκολλήσεις σε δυσάρεστες και ευχάριστες καταστάσεις και τα δεσμά της ύλης. Ο Πατάντζαλι ορίζει τη Γιόγκα ως εξής: "Γιόγκα είναι η κατάπαυση των διακυμάνσεων της σκέψης "...Και συνεχίζει :  " Τότε ο Εαυτός παραμένει στη φυσική του κατάσταση "...Για να προσθέσει : "Αλλιώς,ταυτίζεται με τις διακυμάνσεις της σκέψης".Ως διακυμάνσεις της σκέψης θα μπορούσαμε να ορίσουμε οτιδήποτε γεμίζει την καθημερινότητά μας και που συνεχώς μεταβάλλεται ανάλογα με τη συναισθηματική,ψυχική,κοινωνική και ιστορική μας κατάσταση,με την οποία τείνουμε να ταυτιστούμε.Π,χ., "είμαι νέος" ή "είμαι γιατρός", "νιώθω υπέροχα ή άσχημα κλπ", " θέλω να γίνω διάσημος ",πράγματα που ξεγελούν τον άνθρωπο από τη στιγμή που γίνονται αυτοσκοπός. Ο Πατάντζαλι επιχειρώντας να αποτρέψει το μεταβλητό του πράγματος κατάρτισε μια επιστημονική μέθοδο ,για να  πραγματοποιήσει την απελευθέρωση από τις παραπάνω προσκολλήσεις. Έτσι προέκυψε η μέθοδος αυτή που αποτελείται από οκτώ angas , μέρη ή μέλη (Αshtanga Yoga).

Επιγραμματικά, τα μέρη αυτά είναι :

1) Υama  (Αποχές)

2) Νiyama ( Τήρηση κανόνων)

3) Asana  (Θέσεις άσκησης της Y

Γιόγκα)

4) Pranayama  (Αναπνευστικές ασκήσεις)

5) Pratyahara (Αποτράβηγμα των αισθήσεων από τα αντικείμενά τους )

6) Dharana (Συγκέντρωση του Νου)

7) Dhyana (Προσήλωση του Νου, Διαλογισμός)

8) Samadhi (Υπερσυνείδηση ,άμεση αντίληψη της πραγματικότητας)

 Στο δυτικό πολιτισμό δίνεται έμφαση κυρίως στο τρίτο μέλος, την asana, με αποτέλεσμα να παραγκωνίζονται τα υπόλοιπα  μέλη και η φιλοσοφική τους διάσταση. Η φιλοσοφία του marketing και του fitness,που επικρατεί, προωθεί μονομερώς την asana εξυπηρετώντας σκοπούς καθαρά καταναλωτικούς. Η σύγχρονη κουλτούρα βασίζεται στη βιομηχανία του αναλώσιμου αποτελέσματος με την εικόνα ενός ωραίου και ικανού σώματος που φέρει την ετικέτα της γιογκικής γαλήνης και ευτυχίας, χωρίς κανένα άλλο υπόβαθρο. Επιπλέον,  " η γιόγκα " πια αποτελεί έναν τρόπο γύμνασης προσιτό σε κάθε φύλο, ηλικία και βαλάντιο με αποτελέσματα θεαματικά, τα οποία μπορεί κανείς να επιτύχει (= αγοράσει ) ,χωρίς να χρειάζεται να είναι αθλητής ή ακροβάτης. Η Δύση, με άλλα λόγια, κατέβασε τη γιόγκα στο δρόμο και την έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο. Περασμένη, όμως, από το φίλτρο της χρησιμοθηρίας.

Ένας άλλος παράγοντας που συντέλεσε στην υπερθεμάτιση του σωματικού "φαίνεσθαι" είναι ο εξορθολογισμός της χρήσης του.

Το σώμα υπάρχει για να χρησιμοποιείται ως μηχανή που υπακούει σε λογικούς νόμους. Ο άνθρωπος "έχει" σώμα, δεν "είναι" σώμα. Όσο αυτό λειτουργεί και ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις, τόση αξία αποκτά και ο "ιδιοκτήτης".Γι' αυτό και οι βιολογικές, σεξουαλικές, γυμναστικές, ιατρικές και λοιπές ανάγκες του "εχόμενου" σώματος έχουν το προβάδισμα.

Η αποξένωση από τη φύση είναι ένας άλλος λόγος που ο ανατολικός σωματοκεντρισμός διαφέρει από τον δυτικό. Στη Δύση έχει πιο εργαστηριακό χαρακτήρα μέσω μη φυσικών διαδικασιών, τεχνικών, τροφών, υπερτροφών και άλλων παραγώγων. Αντίθετα, η παραδοσιακή γιογκική διδασκαλία πρεσβεύει την ενότητα με τη φύση και προβάλλει το σώμα ως καθαρά φυσικό γεγονός. Έτσι, βλέπουμε θέσεις ονομασμένες από φυτά (δέντρο, λωτός) , έντομα (ακρίδα, σκορπιός), υδρόβια αμφίβια ,ερπετά (ψάρι, βάτραχος,κόμπρα,χελώνα), πτηνά (παγώνι, γερανός), τετράποδα ( καμήλα,σκύλος,γάτα), ήρωες,ανθρώπους,σοφούς,θεούς (Ήρωας,Χάνουμαν,Γκαρουντά,Βασιστά, Μαρίτσυ ) και άλλα. Μέσα από το πιο ταπεινό έντομο ώς τον πιο μεγάλο σοφό ο γιόγκι τιμά και ενώνει στο σώμα του όλες τις μορφές ,μέσα από τις οποίες εκφράζεται το καθολικό πνεύμα της φύσης,κάτι που η δυτική πρακτική αγνοεί και παραβλέπει.

Τέλος, η σύγχρονη διδασκαλία στερείται μεταφυσικής ή φιλοσοφίας έχοντας μεταβληθεί σε τεχνική διαδικασία. Η αποξένωση του ανθρώπου από τον ανώτερο εαυτό του και από τη συνείδηση της ενότητας (Yoga) έχει καταστήσει την asana υβρίδιο γυμναστικής απευθυνόμενο στη μάζα στα πλαίσια του εβδομαδιαίου προγράμματος γυμναστηρίου ή ενός κερδοφόρου στούντιο.  Ο δάσκαλος Αϊένγκαρ  ( Iyengar ) αναφέρει ότι ο γιόγκι πιστεύει πως το σώμα τού έχει δοθεί από τον Κύριο όχι μόνο για απόλαυση αλλά και για προσφορά στους συνανθρώπους. Δεν το θεωρεί περιουσία του αλλά όχημα αυτοβελτίωσης, που κάποια στιγμή θα επιστραφεί στο Δωρεοδότη.

 Παρ' όλα αυτά, η αξιοποίηση της asana έχει τεράστια πλεονεκτήματα.Θα δανειστούμε πάλι τα γραφόμενα του Αϊένγκαρ:

" Η asana επιφέρει σταθερότητα, υγεία, καθώς και την ελαφρότητα ενός κλαδιού. Μια σταθερή και ευχάριστη θέση δημιουργεί νοητική εξισορρόπηση και αποτρέπει την αστάθεια του μυαλού...Οι θέσεις της γιόγκα έχουν εξελιχθεί ανά τους αιώνες, για να εξασκήσουν κάθε μυ, νεύρο και αδένα. Εξασφαλίζουν ένα ωραίο σώμα δυνατό και ελαστικό, χωρίς μυϊκή σκληρότητα ,μακριά από κάθε ασθένεια. Μειώνουν την κούραση και ηρεμούν τα νεύρα. Αλλά η μεγαλύτερη σημασία βρίσκεται στον τρόπο που εκπαιδεύουν και ασκούν την πειθαρχία στο μυαλό "....

Αναπόφευκτα ,λοιπόν, η γιόγκα, αν και περιορισμένη στην asana, οδηγεί και σε πνευματικά οφέλη λόγω του ότι ανήκει στο οκταπλό μονοπάτι του Πατάντζαλι, κατά τρόπο που ο ίδιος ο καταναλωτικός και δυτικότροπα ασκούμενος κόσμος δεν υποπτεύεται.

Δήμος Αμπράζης